بیت یا رب روا مدار که گدا معتبر شود
“یا رب روا مدار که گدا معتبر شود” مصراعی از غزل شماره ۲۲۶ دیوان حافظ شیرازی است.
این بیت در معنای کلی به این اشاره دارد که خدا نکند روزی برسد که افرادی که لیاقت و ظرفیت لازم را ندارند، صاحب مقام و منصب شوند.
حافظ در این بیت از رقیب خود که به مقام و منصبی رسیده و دچار تکبر و غرور شده است، انتقاد می‌کند و از خداوند می‌خواهد که چنین اتفاقی برای هیچ کس نیافتد.
معانی و تفاسیر مختلفی برای این بیت ارائه شده است:
- برخی معتقدند که منظور حافظ از “گدا” صرفاً فقر مادی نیست، بلکه فقر فرهنگی و معنوی را نیز شامل می‌شود. از این دیدگاه، این بیت به این معناست که خدا نکند روزی برسد که افرادی که از نظر فرهنگی و معنوی فقیر هستند، به مقام و منصب برسند، زیرا این امر می‌تواند منجر به فساد و تباهی شود.
- برخی دیگر معتقدند که حافظ در این بیت به طور کلی به خطر قدرت و ثروت اشاره می‌کند. از این دیدگاه، این بیت به این معناست که خدا نکند روزی برسد که انسان‌ها به خاطر قدرت و ثروت خود دچار غرور و تکبر شوند، زیرا این امر می‌تواند منجر به ظلم و ستم به دیگران شود.
فارغ از تفسیرهای مختلف، این بیت حاوی پیام اخلاقی عمیقی است که در مورد خطرات قدرت و ثروت هشدار می‌دهد.
نکاتی در مورد این بیت:
- “نخوت” به معنای تکبر و غرور است.
- “تنگنای حیرت” به معنای سختی و فشار ناشی از تعجب و حیرت است.
- “معتبر” به معنای دارای اعتبار و ارزش است.
این بیت در اشعار و نوشته‌های دیگر نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
به عنوان مثال، سعدی در بوستان چنین می‌گوید:
گدا گر به سلطانی رسد اندک اندک کند یاد آن گدایی به هر دم و آن دم
همچنین، در ضرب‌المثلی فارسی آمده است:
“یا رب مباد آن که گدا معتبر شود.”
این ضرب‌المثل به همین بیت از حافظ اشاره دارد و معنای آن نیز همان است.